ارزیابی عدالت در نظام سلامت ایران

رساله پیش رو با مطالعه نظام سلامت کشور سه هدف اصلی را دنبال کرده است: الف) برآورد عوامل موثر بر نابرابری در پرداخت از جیب؛ ب) اندازه گیری بی عدالتی در تامین مالی و ج) اندازه گیری بی عدالتی در بهره مندی از خدمات سلامت. در قسمت اول، مدل سازی مخارج سلامت، بر اساس داده های خرد طرح هزینه-درآمد خانوار بین سال های 1384 تا 1389، با استفاده از مدل رگرسیون دو بخشی و در محیط نرم افزار stata 12 انجام شده است. نتایج نشان داد که در این دوره زمانی، نابرابری قابل توجهی بین گروه های مختلف درآمدی وجود داشته است، به گونه ای که خانوارهای پردرآمدتر، پرداخت و احتمال استفاده از خدمات سلامت بیشتری داشته اند. علاوه بر این، ضریب متغیر پوشش بیمه نشان دهنده آن است که نظام بیمه در ایران موفق شده است که 17% از بار مالی پرداخت از جیب خانوارهای بیمه شده را کاهش دهد و تنها 4% احتمال برخورداری آنان از خدمات سلامت را افزایش دهد. در قسمت دوم عدالت در پرداخت های سلامت با به کارگیری رویکرد تجزیه اثر توزیع مجدد درآمدها و نرم افزار adept 5.5 و با استفاده از آمارهای خرد هزینه-درآمد خانوار بین سال های 1384-1389 مطالعه شده است. در این قسمت از مطالعه نشان داده شد که در طی این دوره زمانی، پیش پرداخت بیمه های درمانی تقریبا متناسب و پرداخت از جیب پیش رونده بوده است. نتایج اثر توزیع مجدد درآمدها نشان داد که علیرغم وجود پیش روندگی و عدالت عمودی، بی عدالتی شدید افقی در پرداخت از جیب دیده می شود، که می تواند ناشی از ناهمگنی در داخل گروه های درآمدی باشد. در قسمت سوم رساله، عدالت در بهره مندی از خدمات سلامت با رویکرد تجزیه نابرابری مربوط به درآمد، در محیط دو نرم افزار stata 12 و adept 5.5 و با استفاده از داده های طرح بهره مندی از خدمات سلامت در دو سال 1381 و 1387مطالعه شده است. پس از استانداردسازی مشاهده شد که در اوایل و اواخر دهه 80 بی عدالتی در بهره مندی از خدمات سلامت به نفع ثروتمندان وجود داشته است. نتایج نشان داد که درآمد بالا و شهرنشینی دو علت اصلی بی عدالتی هستند. نتایج هم چنین مشخص کرد که با وجود توزیع تقریبا متناسب پوشش بیمه بین تمام گروه های درآمدی، داشتن بیمه نقش چندانی در رفع بی عدالتی در استفاده از خدمات سلامت نداشته است. این یافته ها نشان دادند که در دهه 80 در ایران، گروه های پر درآمد سهم بیشتری از درآمدشان را به سلامت اختصاص داده اند. پرداخت با دریافت خدمت رابطه مستقیم داشته و گروه های پر درآمد از خدمات بیشتری نیز بهره مند شده اند.